Η Χώρα, η σημερινή πρωτεύουσα των Κυθήρων, φαίνεται ότι έχει κατοίκιση από τα Μινωικά χρόνια από τους μινωικούς τάφους που βρεθήκανε στην τοποθεσία Λιονής κοντά στο Μανιτοχώρι. Εξ άλλου από τις περιγραφές των περιηγητών του 18ου και 19ου αι. που αναφέρουν απολιθώματα στο λόφο Τουρκοβούνι στην είσοδο της Χώρας, φαίνεται ότι η Χώρα έχει και παλαιοντολογικό ενδιαφέρον. Στα Βυζαντινά χρόνια η Χώρα κατοικείται και γύρω στα 1238 υπάρχουν τα πρώτα οχυρωματικά έργα. Αργότερα το 14ο και 15ο αι. έχομε αναφορά για φρουριακές εγκαταστάσεις και για ενετική φρουρά στο κάστρο. Η ονομασία Χώρα είναι πολύ νεότερη. Η αρχική ονομασία ήταν Borgo. Μετά την καταστροφή της Παλιόχωρας από το Βαρβαρόσσα η έδρα της Βενετικής διοίκησης μεταφέρθηκε στο Κάστρο της Χώρας, στη Φορτέτσα. Σιγά σιγά κατοικήθηκε και ο χώρος γύρω από το κάστρο, ο οποίος οχυρώθηκε με ένα εξωτερικό τείχος και ονομάστηκε Borgo Serrato, δηλ. τειχισμένη πόλη. Ο οικισμός έξω από το κάστρο και το Κλειστό Βούργο, που δημιουργήθηκε στη συνέχεια, ονομάστηκε Ανοιχτό Βούργο.
Χώρα – Photo credit: Ρήγας Ζαφειρίου
Η πλατεία της Χώρας
Η θέση της σημερινής πλατείας, άλλοτε ονομαζόταν Άσπα, ίσως από το πέτρωμα. Ο συνοικισμός γύρω από την πλατεία ονομάστηκε Σφακιανά, από τους Σφακιανούς πρόσφυγες που εγκατασταθήκανε με τον Κρητικό πόλεμο και την άλωση του Χάνδακα από τους Τούρκους το 1669. Οι Σφακιανοί έχτισαν και το ναό του Σωτήρος. Η πλατεία της Χώρας διαμορφώθηκε μετά τον πόλεμο από τον προοδευτικό Κυθήριο γιατρό, Δημήτρη Στάη, ο οποίος ασχολήθηκε με τα κοινά.
Το Μαρκάτο
Μαρκάτο – Photo credit: Νίκος Γεωργιάδης
Κατηφορίζοντας τον κεντρικό δρόμο της Χώρας συναντούμε το Μαρκάτο, τη δημοτική αγορά, έργο του 1834, της Αγγλικής περιόδου, το οποίο λειτούργησε σαν κρεαταγορά, ιχθυαγορά και λαχαναγορά μέχρι τη δεκαετία του ’60.
Ο Εσταυρωμένος
Χτίστηκε περί το 1660 από τον Κυθήριο επίσκοπο Κυθήρων Φιλόθεο Δαρμάρο πιθανόν σε προϋπάρχοντα ναό που μαρτυρείται το 1560. Στην είσοδο του ναού υπάρχει εντοιχισμένη κτητορική επιγραφή με το όνομα του Θεοφίλου και το οικόσημο της οικογενείας Δαρμάρου. Έτσι ο ναός αναφέρεται σαν ιδιόκτητος της οικογενείας Δαρμάρου (Δαρμαριάνικος) Είναι καθιερωμένος στη Σταύρωση και από το 17ο αι. μέχρι σήμερα λειτουργεί ως Επισκοπικός ναός. Κατά τη διάρκεια της Μ. Σαρακοστής ο ναός φιλοξενεί την εικόνα της Μυρτιδιώτισσας σύμφωνα με ένα παλαιότατο έθιμο. Ο ναός έχει περίφημο ξυλόγλυπτο τέμπλο και πολύ αξιόλογες φορητές εικόνες και κειμήλια.
Οι Άγιοι Πάντες
Άγιοι Πάντες – Photo credit: Νίκος Γεωργιάδης
Χτίστηκε στα μέσα του 17ου αι. (περί το 1650) στους Τρούλους από τον αφέντη Δημήτριο Φάναρη. Αργότερα δόθηκε το μισό γιους της εκκλησίας στην οικογένεια Μπελέση και έτσι εμφανίζονται σαν συνιδιοκτήτες και οι δύο οικογένειες. Ο ναός έχει περίφημο ξυλόγλυπτο τέμπλο με υπέροχο διάκοσμο και περίφημες φορητές εικόνες της Κρητικής σχολής 18ου και 19ου αι.
Ο Τράχηλας
Το ακρωτήριο Τράχηλας είναι σε ένα από τα στρατηγικότερα σημεία του Νοτίου Αιγαίου στη συμβολή 3 θαλασσών. Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τα στρατεύματα Κατοχής εκτιμώντας τη στρατιωτική σημασία της περιοχής έφτιαξαν δρόμο και δημιούργησαν εγκαταστάσεις (διοικητήριο, αποθήκες, στρατώνες, βοηθητικούς χώρους) τα οποία με την αποχώρησή τους τα ανατίναξαν. Κατά μήκος των ακτών του Τράχηλα υπάρχουν φυσικές αλυκές που δημοπρατούνται κάθε χρόνο από την επιτροπή Εγχωρίου Περιουσίας.
Σε κάποιο σημείο του Τράχηλα υπάρχει λατομείο πωρολίθου, το οποίο λειτουργούσε άλλοτε.
Τράχηλας και Χύτρα – Photo credit: Ρήγας Ζαφειρίου
Η Χύτρα
Μία από τις βραχονησίδες των Κυθήρων με μεγάλο τουριστικό και οικολογικό ενδιαφέρον. Η Χύτρα φημίζεται για το φυτό σεμπρεβίβα, το αμάραντο των Κυθήρων και για τους μαυροπετρίτες, τα γεράκια των Κυθήρων, τα οποία στον καιρό των Βενετών τα εμπορεύονταν κυνηγοί και γερακάρηδες και οι Βενετοί τα έκαναν δώρα σε βασιλείς και άρχοντες της Ευρώπης.
Ο Άγιος Παύλος
Ξωκλήσι-σπήλαιο Αγίου Παύλου – Photo credit: Νίκος Γεωργιάδης
Ο ναός είναι σπηλαιώδης και μαρτυρείται το 1697. Έχει μήκος 15 μ. και βάθος 3μ. Εξερευνήθηκε το 1936 από τον Κυθήριο σπηλαιολόγο Γιάννη Πετρόχειλο όπως και όλα τα γνωστά σπηλαια των Κυθήρων. Ο ναός γιορτάζει στις 29 Ιουνίου και τα παλιά χρόνια οι πανηγυριστές πήγαιναν δια θαλάσσης, ή από το μονοπάτι κάτω από το κάστρο
Η γέφυρα του Καψαλίου
Η γέφυρα του Καψαλίου- Πηγή Υδραγωγείου – Photo credit: Ρήγας-Ζαφειρίου
Ανήκει στα έργα υποδομής που έγιναν στα Κύθηρα επί Αγγλοκρατίας. Είναι έργο του 1822, όταν Ύπατος Αρμοστής στα 7νησα ήταν ο πανίσχυρος Θωμάς Μαίτλανδ. Κάτω από τη γέφυρα είναι ένα στρογγυλό κτίσμα, όπου υπάρχει πηγή νερού. Από αυτό το σημείο ξεκίνησε ένα ακόμη έργο της Αγγλοκρατίας για την ύδρευση του Καψαλιού. Κατασκευάστηκε ένα υπόγειο τούνελ, από το οποίο περνούσε το νερό και κατέληγε στο ντεπόζιτο, το οποίο κατασκευάστηκε στην όχθη του Καψαλίου για την εξυπηρέτηση των κατοίκων.
Το Δημοτικό Σχολείο Κυθήρων
Βρίσκεται στην είσοδο της Χώρας και χτίστηκε περί το 1825 μαζί με τα άλλα αλληλοδιδακτικά σχολεία της Αγγλοκρατίας και είναι το μοναδικό που λειτουργεί μέχρι σήμερα σαν Δημοτικό Σχολείο. Όλα τα άλλα σχολεία εκείνης της περιόδου, εγκατελείφθησαν, ή άλλαξαν χρήση. Βέβαια το κτίριο είναι αλλοιωμένο ύστερα από τις αλλεπάλληλες επισκευές, προσθήκες, επεκτάσεις κ.τ.λ.
Λειτούργησε αρχικά σαν σχολείο αρρένων και ο δάσκαλος ονομάζεται στα έγγραφα «αρχιδιδάσκαλος» ή «κεντρικός διδάσκαλος»
Μέσα Βούργο
Στους πρόποδες του Ενετικού φρουρίου προς βορράν εκτείνεται ένας οικισμός, το Μέσα Βούργο, ή Κλειστό Βούργο, τοιχογυρισμένος από ένα εξωτερικό καστρότοιχο, ο οποίος ενώνεται με τα τείχη του Φρουρίου. Το Μέσα Βούργο επικοινωνούσε με το Φρούριο με μια πύλη, η οποία φαίνεται στο τείχος του φρουρίου και οι δύο οικισμοί μαζί αποτελούσαν την παλιά πόλη. Σήμερα περικλείουν μια πραγματική μεσαιωνική νεκρόπολη στην οποία υπήρχαν 18 ναοί, 14 στο Μέσα Βούργο και 4 πάνω στο Κάστρο. Το Μέσα Βούργο το 16ο-19ο αι. έσφυζε από ζωή και σύμφωνα με τις απογραφές του 18ου αι. είχε 4 ενορίες. Οι ναοί του Μέσα Βούργου μπορούν να χρονολογηθούν σύμφωνα με τις τοιχογραφίες τους από το 15ο αι. ίσως και νωρίτερα. Αυτές οι τοιχογραφίες είναι πολυτιμότατα μνημεία της βυζαντινής τέχνης και μάλιστα της Κρητικής Σχολής. Από τους 14 ναούς που ήταν όλοι ιδιόκτητοι άλλοι λειτουργούν μέχρι σήμερα (άγιος Γιώργης, Χρυσόστομος-Φίλιππος, Μεσοχωρίτισσα, Αγία Τριάδα, άγιος Γιάννης Δραπανέζος, Σωτήρας) άλλοι διατηρούνται αλλά δεν λειτουργούν (Αρχιστράτηγος, άγιος Αθανάσιος) άλλοι είναι ερειπωμένοι (άγιος Δημήτριος, άγιος Βασίλειος) και άλλοι εξαφανίστηκαν (άγιος Θεόδωρος, άγιοι Σαράντα, αγία Παρασκευή) και γνωρίζομε την ύπαρξή τους από αρχειακές μαρτυρίες.
Μέσα Βούργος – Photo credit: Ρήγας Ζαφειρίου
Χώρα Κυθήρων – Photo Credit:Korondilev
