Μυλοπόταμο
Είναι από τους παλαιότερους οικισμούς των Κυθήρων και η ονομασία του παραπέμπει στο ποτάμι με τους νερόμυλους. Κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας και Αγγλοκρατίας το Μυλοπόταμο ήταν μία από τις 5 διοικητικές περιφέρειες του νησιού και περιελάμβανε τα χωριά Αρέους,Καλοκαιρινές, Ζερβιάνικα, Δόκανα, Φράτσια, Βιαράδικα. Το 18ο αι. είχε 9 ενορίες με πληθυσμό 650 άτομα. Τον άγιο Σώστη στον Πλάτανο, την αγία Τριάδα στο Πίσω Πηγάδι, τον άγιο Γιώργη στη Ρίζα, τον άγιο Νικόλαο και τον άγιο Δημήτριο στην Κάτω Χώρα, και τη Μεσοχωρίτισσα, τον άγιο Γιάννη, τον άγιο Αθανάσιο και τον άγιο Ήλία μέσα στο Καστέλι. Από το 18ο αι. πολλοί κάτοικοι του Μυλοποτάμου μεταναστεύσανε στη Σμύρνη, όπου διέπρεψαν σε ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Μετά το β’ παγκόσμιο πόλεμο πολλοί Μυλοποταμίτες μεταναστεύσανε στην Αμερική και Αυστραλία. Το Μυλοπόταμο ανέδειξε πολλές προσωπικότητες όπως οι δερματολόγοι καθηγητές Γεώργιος και Παναγιώτης Φωτεινός, ο Ιωάννης Στρατηγός, ο αρχιμουσικός Μιλτιάδης Καρύδης κ.α.
mylopotamo.gr
Άγιος Σώστης
Το 18ο αι. αναφέρεται ως ιδιόκτητος της οικογένειας Δαρμάρου, όπως και η Παναγία η Ορφανή. Τότε ήταν η μοναδική ενορία στην επάνω συνοικία του Μυλοποτάμου.
Διτάξιο Δημοτικό Σχολείο Μυλοποτάμου
Χτίστηκε το 1901-1902 με ενέργειες του Κυθήριου Υπουργού Σπύρου Στάη από το κληροδότημα Συγγρού. Το 1923 φοιτούν 43 μαθητές. Το σχολείο λειτούργησε μέχρι το 1978. Έκτοτε οι μαθητές του Μυλοποτάμου φοιτούν στο σχολείο των Καρβουνάδων.
Άγιος Χαράλαμπος
Κατά το 18ο αι. ο ναός ήταν σαν ερημοκλήσι σύμφωνα με μαρτυρία και ο τόπος γύρω πετρώδης και αδιαμόρφωτος. Περί το 1760 ο εφημέριος παπα Γεώργιος Λογοθέτης διεμόρφωσε τον περιβάλλοντα χώρο, έχτισε βοηθητικούς χώρους και εξωράισε το ναό. Το 1894 η εύρωστη οικονομικά Κοινότης Μυλοποτάμου αποφασίζει να κατεδαφίσει το παλαιό ναϋδριο και στη θέση του να ανεγείρει νέο μεγαλοπρεπή ναό. Το έργο ανέλαβε ο εργολάβος Αντώνιος Βλαντής από τις Καλοκαιρινές, ο οποίος έχτισε εκ θεμελίων θολόχτιστο ναό και τον παρέδωσε το 1895. Το μαρμάρινο τέμπλο με πρώτης ποιότητος μάρμαρα της Τήνου είναι έργο του Τηνιακού καλλιτέχνη Γεωργίου Καπαριά, ο οποίος έστρωσε και το δάπεδο του ναού με μάρμαρα της Τήνου λευκά και μελανά. Ανάμεσα στα κειμήλια του ναού που προέρχονται από τη Σμύρνη, ξεχωρίζει ο επιτάφιος από τη Σμύρνη πιστό αντίγραφο του φημισμένου επιτάφιου της αγίας Φωτεινής, της Μητρόπολης της Σμύρνης.
Η καστροπολιτεία του Μυλοποτάμου
Κατά το 16ο αι. αναφέρονται 3 φρούρια στα Κύθηρα. Του Καψαλίου, του Αγίου Δημητρίου (Παλιόχωρα) και του Μυλοποτάμου, δηλαδή στα Κύθηρα επί Βενετοκρατίας είχαν συσταθεί 3 καστελανίες ή καπετανάτα με επικεφαλής τους καπιτάνους που επιτηρούσαν την περιοχή. Μετά την επιδρομή του Μπαρμπαρόσσα το 1537 και την καταστροφή της Παλιόχωρας, φαίνεται ότι το κάστρο του Μυλοποτάμου ενισχύθηκε, διότι ήταν πολύτιμο για τον έλεγχο του Ιονίου Πελάγους. Ο Βενετός Προνοητής Σοράντζο τοποθέτησε φρουρά. Το 1545 ζούσαν εκεί 50 οικογένειες. Το 1565 το κάστρο ενισχύθηκε και απέκτησε μνημειώδη είσοδο με το Μαρκιανό λέοντα και τη χρονολογία. Εντός του φρουρίου κλείνονταν τη νύχτα με σιδερένια θύρα που άνοιγε με την ανατολή. Το κάστρο περικλείει μια αληθινή μεσαιωνική νεκρόπολη με 7 ναούς του 16ου-17ου αι. με πολύτιμες τοιχογραφίες διαφόρων φάσεων. Οι ναοί αυτοί είναι η Παναγία η Μεσοσπορίτισσα, ο Προφήτης Ηλίας, ο άγιος Αθανάσιος, ο Πρόδρομος, ο Χρυσόστομος, ο άγιος Κοσμάς και η Μεταμόρφωση. Εντός των ναών γίνονταν οι ενταφιασμοί των ενοριτών, μια συνήθεια που συνεχίστηκε μέχρι τη δημιουργία κοινοτικών κοιμητηρίων. Το Κάστρο κατοικήθηκε μέχρι τη δεκαετία του ’50, οπότε εγκατελείφθη και από τους τελευταίους κατοίκους του.
Το αλληλοδιδακτικό σχολείο στην Κάτω Χώρα
Σύμφωνα με την εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα πάνω από την είσοδο του σχολείου, χτίστηκε το 1825, όπως και τα περισσότερα σχολεία αυτής της εποχής. Το κτίριο είναι θολωτό με πάχος τοίχων σχεδόν 1 μέτρο και έχει 7 μεγάλα γοτθικά παράθυρα γύρω γύρω. Η επιγραφή στη μαρμάρινη πλάκα γράφει τα εξής: «ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΙ ΤΩΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ Της ΑΝΑΤΡΟΦΗΣ ΕΜΨΥΧΩΘΕΝΤΕΣ ΑΠΟ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΝ ΟΙ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΙΤΑΙ Μ’ ΟΛΑ ΤΩΝ ΤΑ ΔΥΝΑΤΑ ΚΑΙ ΚΟΠΟΥΣ ΑΝΥΨΩΣΑΝ ΤΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΣΧΟΛΗΝ ΕΙΣ ΑΦΙΕΡΩΣΙΝ ΤΩΝ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΩΝ 1825. ΠΡΟΕΣΤΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΡΥΔΗΣ. ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΩΡ ΠΑΝ.ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ» Πρώτος δάσκαλος της Σχολής αναφέρεται ο γνωστός Πέτρος Μαρσέλος, του οποίου η προτομή είναι στον περίβολο του αγίου Γεωργίου στην Καρβουνάδα. Το 1825 φοιτούν 80 άρρενες από 5 μέχρι 28 ετών, οι 64 από την περιοχή Μυλοποτάμου και οι υπόλοιποι από Καρβουνάδες, Δόκανα, Καλοκαιρινές. Η Σχολή φαίνεται ότι λειτουργούσε όλο το χρόνο και οι μαθητές κατέβαλαν κάποιο ποσό για δίδακτρα. Η Σχολή λειτούργησε και μετά την Ένωση μέχρι το 1902, οπότε χτίστηκε το νέο Δημοτικό Σχολείο Μυλοποτάμου.
Rigas Zafeiriou
Νερόμυλοι
Οι νερόμυλοι του Μυλοποτάμου βρίσκονται στη ρεματιά. Έχουν εντοπισθεί 17 κτίρια νερόμυλων, αλλά συνολικά μαρτυρούνται 22. Οι πλείστοι είναι ερειπωμένοι, ενώ 2- 3 διατηρούν κάποια τμήματα από το μηχανισμό τους. Σε συμβόλαιο του 1565 αναφέρεται νερόμυλος στο Μυλοπόταμο που δόθηκε προίκα. Ιδιοκτήτες των νερόμυλων ήταν αρχικά οι ευγενείς και οι φεουδάρχες, που κατείχαν τα 2/3 και ο μυλωνάς κατείχε το 1/3 . Ο νερόμυλος εκτός από χώρος εργασίας ήταν και χώρος κατοικίας γι αυτό δίπλα στο μύλο υπήρχε φούρνος, στάβλος και βοηθητικοί χώροι. Δηλαδή η περιοχή των νερόμυλων του Μυλοποτάμου κάποτε έσφυζε από ζωή με γεννήσεις, βαπτίσεις, γλέντια, προικοσύμφωνα και διαθήκες. Ακόμα και η λιτανεία της Μυρτιδιώτισσας προερχόμενη από τη Σκληρή περνούσε από τα μονοπάτια των μύλων για να καταλήξει στο Μυλοπόταμο. Βέβαια η ζωή στο νερόμυλο είχε και ατυχήματα και μεγάλες δυσκολίες λόγω της υγρασίας. Το μήκος του μυλαύλακου που συνδέει τους νερόμυλους ήταν 1 χιλιόμετρο. Οι νερόμυλοι δούλεψαν μέχρι τη δεκαετία του’50 για άλεση δημητριακών. Οι πλείστοι νερόμυλοι ήταν ισόγειοι ενώ 3 ήταν διώροφοι. Ο πάνω όροφος ήταν η κατοικία του Μυλωνά, ενώ στο ισόγειο ήταν ο μηχανισμός και οι βοηθητικοί χώροι. Ο νερόμυλος αποτελείται από τον πώρινο σπονδυλωτό υδατόπυργο (βουτσί) ύψους 5-6 μέτρων, από την κοφινίδα, το ζουρίο, το βροχώνι, την αλευροδόχη, τη σταματήρα, τον άξονα, τη φτερωτή, τις μυλόπετρες. Αυτές οι μυλόπετρες από ηφαιστειακό πορώδες πέτρωμα εισάγονταν από τη Μήλο. Ο πρώτος στη σειρά ήταν ο μύλος του Γαζάου πριν τον καταρράκτη. Ο μύλος της Φαμόζαινας έγινε το κεντράκι Νεράιδα. Τα «ανωγοκάτωγα» ήταν 4 μύλοι που η στέγη του ενός ήταν το πάτωμα του άλλου. Από όλο το νησί έρχονταν στους νερόμυλους του Μυλοποτάμου, μέχρι που σιγά σιγά οι πετρελαιοκίνητοι μύλοι κατήργησαν οριστικά τους παραδοσιακούς νερόμυλους στη δεκαετία του ’50. Τα μνημεία αυτά είναι πολύ σημαντικά για τη μελέτη του Κυθηραϊκού παρελθόντος, διότι πέραν της λαογραφικής αξίας τους, συνδέονται με την ιστορία της οικονομίας στα Κύθηρα κι ακόμα διότι βρίσκονται σε μια περιοχή εξαίρετου φυσικού κάλλους.
mylopotamo.gr
mylopotamo.gr
